Βαρύς ρωσικός χεμώνας Δημήτρης Λιάτσος

Στο 5,6% διολίσθησαν οι ρυθμοί ανάπτυξης το 2008. Δυσοίωνες προβλέψεις και παιχνίδι με το πετρέλαιο.

Η πραγματικότητα αναφορικά με την κατάσταση της οικονομίας της Ρωσίας είναι «ιδιαίτερα σκληρή». Ο χαρακτηρισμός ανήκει στον αντιπρόεδρο της ρωσικής κυβέρνησης Ίγκορ Σουβάλοφ, ο οποίος αναγνώρισε ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση θα συνεχιστεί επί τρία χρόνια.
Το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης στα τέλη Ιανουαρίου, μαζί με τον απολογισμό του οικονομικού έτους 2008 έδωσε και τις προβλέψεις του για το 2009, το πιο δύσκολο έτος και με οδυνηρές επιπτώσεις, όπως το χαρακτηρίζουν. Η Ρωσία, σύμφωνα με όλα τα στοιχεία, έχει μπει πλέον σε μια στενωπό και η διέξοδος από αυτήν μπορεί να έρθει στην καλύτερη περίπτωση έπειτα από έναν χρόνο. Τα απαισιόδοξα σενάρια ωστόσο είναι τρομακτικά και παρουσιάζουν ζοφερή τη μελλοντική εικόνα.
Το 2008 οι ρυθμοί ανάπτυξης της ρωσικής οικονομίας κρατήθηκαν στα επίπεδα του 5,6%. Αυτό όμως επιτεύχθηκε χάρη στην εντυπωσιακή άνοδο του α’ εξαμήνου, όπου οι τομείς που κυριάρχησαν ήταν οι οικοδομές (13,2%) η αγορά ακινήτων (10,3%) και ο τομέας ξενοδοχείων και εστιατορίων (9,9%). Στο διάστημα αυτό η εξόρυξη πρώτων υλών αυξήθηκε μόλις 0,2%, δείχνοντας έτσι ότι η εξορυκτική ικανότητα της χώρας με τις ως τώρα πηγές και τεχνολογίες έφθασε στο ζενίθ. Για τη διεύρυνση με νέες πηγές και νέες μεγαλύτερες ποσότητες απαιτούνται μεγάλες επενδυτικές κινήσεις, οι οποίες σε συνθήκες βαθύτατης κρίσης ούτε καν συζητώνται από κυβέρνηση και επιχειρήσεις.
Λέμε ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης κρατήθηκαν στο 5,6% διότι οι κυβερνητικοί υπολογισμοί αρχικά για το 2008 ήταν πάνω από 7%. Το αποτέλεσμα δεν είναι και τόσο κακό αν το συγκρίνει κανείς με τα «επιτεύγματα» άλλων χωρών που επλήγησαν από την κρίση.
Το β’ εξάμηνο 2008, κυρίως το τέταρτο τρίμηνο, ήταν «μαύρο» για τη ρωσική οικονομία. Η βιομηχανική παραγωγή τον Νοέμβριο 2008 μειώθηκε κατά 8,7% σε σύγκριση με το 2007, ενώ τον Δεκέμβριο η πτώση έφθασε το 10%.
Αν σε αυτό προσθέσει κανείς και την κολοσσιαία εξαγωγή κεφαλαίου –από 5 έως 12 δισ. δολ. κάθε μήνα, αρχής γενομένης από τον Αύγουστο– και το πάγωμα των δανειοδοτήσεων, όλα αυτά δεν μπορούσαν παρά να οδηγήσουν τη ρωσική οικονομία σε «απότομο φρενάρισμα».
Το τέταρτο τρίμηνο του 2008 το ΑΕΠ της χώρας είχε άνοδο μόνο 2% ενώ έναν χρόνο νωρίτερα έσπασε τα ρεκόρ της τελευταίας οκταετίας με άνοδο 9,5%. Όλα αυτά και πολλά άλλα στοιχεία οδήγησαν τους οικονομικούς εγκεφάλους της ρωσικής κυβέρνησης να αλλάξουν την πρόβλεψή τους του περασμένου Νοεμβρίου για ανάπτυξη του επιπέδου 2,4% για το 2009 με μια πιο κοντινή στην πραγματικότητα. Τώρα μιλούν για μηδενικούς αριθμούς το «δίσεκτο» οικονομικά έτος 2009.
Αυτό όμως που προβλέπει ο υπουργός Οικονομικών της Ρωσίας Αλεξέι Κούντριν δεν συμμερίζονται πολλοί Ρώσοι οικονομολόγοι. Το κέντρο μακροοικονομικής ανάλυσης θεωρεί ότι η οικονομία της Ρωσίας το 2009 θα μειωθεί κατά 3,1% αν η τιμή του πετρελαίου κυμανθεί στα επίπεδα των 32 δολαρίων. Οι πρώτες ενδείξεις του Ιανουαρίου βέβαια δείχνουν ότι το πετρέλαιο κρατιέται σε τιμές από 40 ως 50 δολ. το βαρέλι Ωστόσο, αν η παγκόσμια κρίση τους ερχόμενους μήνες δεν αμβλυνθεί και συνεχίσει να οξύνεται, το σενάριο αυτό δεν αποκλείεται να περάσει στην πράξη.
Ακόμα πιο φοβικός είναι ο σύμβουλος του Ρώσου προέδρου και αντιπρόεδρος της Ένωσης Ρώσων Επιχειρηματιών Ίγκορ Γιούργκενς, ο οποίος δεν αποκλείει πτώση της οικονομίας μέχρι και 10%, την οποία αποκαλεί «καταστροφική». Αυτό μπορεί να γίνει αν οι τιμές του πετρελαίου πέσουν κάτω από 30 δολ. και ταυτόχρονα εμβαθυνθεί απότομα η κρίση στην Κίνα, εξηγεί ο κ. Γιούργκενς.
Από τον Οκτώβριο του 2008 η ρωσική κυβέρνηση άρχισε να κάνει χρήση των συναλλαγματικών αποθεμάτων που συσσώρευσε τα προηγούμενα 7-8 χρόνια από τις πολύ καλές τιμές πετρελαίου, φυσικού αερίου και μετάλλων που εξήγαγε κατά κόρον.
Από το 1999 ο ετήσιος κρατικός προϋπολογισμός ήταν σταθερά πλεονασματικός. Το 2009 φαίνεται ότι θα είναι η πρώτη χρονιά που θα παρουσιάσει έλλειμμα και μάλιστα τρομακτικό. Σύμφωνα με τα στοιχεία που υπάρχουν σε αυτόν όταν ψηφίστηκε (παράλληλα με τον ετήσιο ψηφίστηκε και τριετής προϋπολογισμός στον οποίο ήδη άρχισαν να γίνονται οι απαραίτητες τροποποιήσεις και τα «ψαλιδίσματα») τα έσοδα ορίζονταν στο ύψος των 10,927 τρισ. ρούβλια και τα έξοδα στα 9,025 τρισ. ρούβλια. Σήμερα ο προϋπολογισμός θεωρείται ανεφάρμοστος. Ο ίδιος ο Ρώσος αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Ίγκορ Σουβάλοφ μίλησε για έσοδα γύρω στα 6,5 τρισ. ρούβλια, δηλαδή κατά 40% λιγότερα. Το έλλειμμα δηλαδή θα ξεπεράσει τα τρία τρισ. ρούβλια και θα προσεγγίσει το 10% του ΑΕΠ. Σύμφωνα με τον υπουργό Οικονομικών, τα αποθέματα του ταμείου σε ρεζέρβες ήταν, με το κλείσιμο του 2008, 7,3 τρισ. ρούβλια.
Τα αποθέματα επαρκούν –κατά τον κ. Κούντριν– να καλύψουν το έλλειμμα του 2009 και αν το έλλειμμα μείνει το ίδιο και για το 2010, όπως προβλέπει ο υπουργός, τότε επαρκούν και για δεύτερο χρόνο της τρίχρονης στενωπού.
Σύμφωνα με τις ως τώρα διαβεβαιώσεις η ρωσική κυβέρνηση δεν σκέπτεται άμεσα να προσφύγει στο ΔΝΤ και σε άλλα κράτη για εξωτερικούς δανεισμούς. Ο Ίγκορ Σουβάλοφ πάντως προειδοποιεί ότι η Ρωσία είναι αναγκασμένη να προβεί σε μείωση εξόδων του προϋπολογισμού, χωρίς να διευκρινίζει σε ποιους τομείς. Αν λάβουμε υπ’ όψιν ότι την προηγούμενη πενταετία ανακοινώθηκαν πολλά πολυέξοδα και πολύχρονα προγράμματα, στον κοινωνικό τομέα, στον αθλητισμό με επίκεντρο τους Χειμερινούς Ολυμπιακούς στο Σότσι το 2014, στην αναπτυξιακή υποδομή της χώρας και στην τεχνολογική ανανέωση των ενόπλων δυνάμεων, γίνεται φανερό ότι αν όχι σε όλους τους τομείς, σε ορισμένους η νέα «πνοή» αναβάλλεται ώσπου να έρθουν καλύτερες μέρες.
Οι ρυθμοί ανάπτυξης την τελευταία 10ετία απορρόφησαν εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενους, όχι μόνο Ρώσους αλλά και από το «εγγύς» εξωτερικό. Η κρίση πλήττει πριν απ’ όλα ένα μεγάλο μέρος αυτών. Οικοδόμοι από το Ουζμπεκιστάν, το Κιργιστάν, το Τατζικιστάν, την Ουκρανία, απασχολούμενοι στο εμπόριο από τη Μολδαβία, τη Γεωργία, το Αζερμπαϊτζάν, κατά χιλιάδες βρίσκονται άνεργοι στους δρόμους. Τη στρατιά των ανέργων συμπληρώνουν και τα στρώματα των μάνατζερ των χιλιάδων ιδιωτικών εταιρειών που κινούνται στη Ρωσία.
Υπολογίζεται ότι μόνο στη μεγαλούπολη της Μόσχας και της περιφέρειας των 25 εκατ. κατοίκων οι άνεργοι ως το καλοκαίρι μπορεί να ανέλθουν στα 2,5 εκατομμύρια. Η κοινωνική ένταση αρχίζει να γίνεται αισθητή όπως και η άνοδος των αδικημάτων και εγκλημάτων και ο πολλαπλασιασμός των κλοπών και των επιθέσεων σε σπίτια, αυτοκίνητα, ανθρώπους περαστικούς.
Οι Ρώσοι εργαζόμενοι έχουν πολύ χαμηλό δείκτη συνδικαλιστικής δράσης και ως εκ τούτου είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένοι σε ακρότητες της εργοδοσίας. Το 2009, σύμφωνα με όλους τους χαρακτηρισμούς, θα είναι η χειρότερη χρονιά στη διάρκεια αυτής της κρίσης και συνεπώς και η χειρότερη και σε κοινωνικές εντάσεις. Η πτώση τη κατανάλωσης κινείται σε επίπεδα από το 10% ως και το 50%, ανάλογα με τους τομείς. Η μάζα των εργαζόμενων σφίγγει ήδη το ζωνάρι, το ίδιο αναγκάζονται να κάνουν και τα ανώτερα στρώματα που τα τελευταία χρόνια χαρακτηρίζονταν από κοινωνική αναλγησία και υπερπολυτελή τρόπο διαβίωσης.
Αν το 2008 ταξίδεψαν στο εξωτερικό γύρω στα 15 εκατ. Ρώσοι, εφέτος ο αριθμός αυτός δεν θα ξεπεράσει τα 12 εκατ. λένε οι υπολογισμοί των μεγάλων τουριστικών οργανισμών της Ρωσίας.
Από τη μειωμένη «πίτα» του τουριστικού ρεύματος εμείς ως Ελλάδα καλούμαστε να δώσουμε τη μάχη ώστε να μείνουμε στα δεδομένα του 2008, τουλάχιστον, που ήταν η «χρυσή» χρονιά προσέλευσης Ρώσων επισκεπτών. Ο αριθμός πλησίασε τις 400.000, που αποτελεί ρεκόρ στην τουριστική ιστορία της Ελλάδας με τη Ρωσία.