Λέων Τολστόι. Ο απόστολος της μη βίας. Αναστάσης Βιστωνίτης

Στη σκιά του μεγάλωσαν ο Τσέχoφ και ο Γκόρκι. Επηρέασε τον Προυστ και τον Τόμας Μαν. Το ανοιχτό σχολείο Σάμερχιλ στηρίζεται στο δικό του μοντέλο αντιαυταρχικής εκπαίδευσης.
Τα 100 χρόνια από τον θάνατό του τιμώνται με πολλές εκδηλώσεις σε όλον τον κόσμο
 

«Οταν διαβάζεις Τουργκένιεφ ξέρεις ότι διαβάζεις Τουργκένιεφ

Οταν όμως διαβάζεις Τολστόι αρχίζεις και δεν μπορείς να σταματήσεις». Με αυτή τη φράση ο Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ, ένας συγγραφέας που δεν δίσταζε να μιλήσει χλευαστικά για μείζονα αναστήματα (αποκαλούσε λ.χ. τον Φρόιντ « βιεννέζο κομπογιαννίτη» ), αποτίει τον δικό του φόρο τιμής στον γίγαντα της παγκόσμιας λογοτεχνίας που στις 20 Νοεμβρίου εφέτος συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τον θάνατό του.

Ο πρίγκιψ Λέων Νικολάγεβιτς Τολστόι, που γεννήθηκε στις 28 Αυγούστου 1828 στη Γιασνάγια Παλιάνα, στο τεράστιο κτήμα της οικογένειάς του που βρίσκεται στην περιοχή Τούλα, 198 χλμ. από τη Μόσχα, θα άφηνε πεθαίνοντας τρία τουλάχιστον ανεπανάληπτα έργα: το Πόλεμος και ειρήνη, ένα επικών διαστάσεων μυθιστόρημα-ποταμό, που περιλαμβάνει περισσότερους από 500 κύριους και δευτερεύοντες χαρακτήρες, την Αννα Καρένινα, μείζον έργο πάνω στις ανθρώπινες σχέσεις με βασικό θέμα τη μοιχεία και τη συγκλονιστική νουβέλα Ο θάνατος του Ιβάν Ιλιτς. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα υπόλοιπα έργα του, μυθοπλαστικά και δοκιμιακά, δεν είναι κορυφαία. Τα παραπάνω ωστόσο δεν ξεπεράστηκαν στα χρόνια που ακολούθησαν. Εξακολουθούν να διαβάζονται με πάθος από εκατομμύρια αναγνώστες σε όλο τον κόσμο και να επηρεάζουν την παγκόσμια λογοτεχνία.

Οταν κανείς αναφέρεται στον ρεαλισμό ξεκινά κατά κανόνα από τον Τολστόι. Στη σκιά του μεγάλωσαν ο Γκόρκι και ο Τσέχοφ. Τα ίχνη του τα βρίσκει κανείς στον Προυστ και ακόμη πιο έντονα στον Τόμας Μαν, τον Φόκνερ, ακόμη και τον Τζόιςγια να μην αναφερθούμε στην τεράστια επίδρασή του (της Αννας Καρένινα κατ΄ εξοχήν) στα δύο μείζονα μυθιστορήματα του Ναμπόκοφ: τη Λολίτα και κυρίως την Αντα. Ο Νόρμαν Μέιλερ ομολογεί πως έγραψε το νεανικό του αριστούργημα Οι γυμνοί και οι νεκροί μιμούμενος τη φόρμα και το ύφος της Αννας Καρένινα. Και σε κανένα μυθιστόρημα η λέξη έπος δεν ταιριάζει όσο στο Πόλεμος και ειρήνη.

Ενέπνευσε τον Γκάντι

Ο Λέων Νικολάγεβιτς Τολστόι Ο Τολστόι ενέπνευσε και άλλες φυσιογνωμίες του 20ού αιώνα με τις θεωρίες που ανέπτυξε τα τελευταία χρόνια της ζωής του αλλά και με τις πράξεις του. Στη θεωρία του Γκάντι περί μη βίαιης αντίστασης, την αποκαλούμενη satyagraha, βασίστηκε η εξέγερση των Ινδών εναντίον της βρετανικής αποικιοκρατίας. Η satyagraha ενέπνευσε την περίφημη ομώνυμη όπερα του Φίλιπ Γκλας αλλά και τον Νέλσον Μαντέλα κατά του απαρτχάιντ στη Νότιο Αφρική και τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και το κίνημά του εναντίον των φυλετικών διακρίσεων στις ΗΠΑ. Οι ρίζες όμως της satyagraha βρίσκονται στον τολστοϊκό ειρηνικό αναρχισμό των ύστερων χρόνων της ζωής του μεγάλου συγγραφέα. Ο Γκάντι το συνοψίζει σε μία φράση: «Ο Τολστόι είναι ο μεγαλύτερος απόστολος της μη βίαιης αντίστασης στην εποχή μας».

Αυτός ο αριστοκράτης, που έζησε στα νιάτα του ως μποέμ και εγκατέλειψε το πανεπιστήμιο- αφού σύμφωνα με τους καθηγητές του ήταν «ανεπίδεκτος μαθήσεως»-, σε ώριμη ηλικία πήρε την πρωτοβουλία να ιδρύσει στη Γιασνάγια Παλιάνα σχολεία αντιαυταρχικής, δηλαδή δημοκρατικής εκπαίδευσης. Το παράδειγμά του ακολούθησε πολλά χρόνια αργότερα ο Α.Σ. Νιλ ιδρύοντας το 1921 στο Σάμερχιλ της Αγγλίας το δικό του σχολείο που καταργούσε τα αυταρχικά συστήματα διδασκαλίας.

Μόνον η Ντόρις Λέσινγκ, όσο ξέρω, επιτέθηκε κατά του Τολστόι πριν από χρόνια κατηγορώντας τον για σεξισμό και τα σχετικά. Αλλά η Ντόρις Λέσινγκ είναι η Ντόρις Λέσινγκ και μόνον ο Τολστόι είναι Τολστόι.

Από τον Καναδά ως την Κορέα

Το έτος Τολστόι γιορτάζεται σε όλο τον κόσμο με αναρίθμητες εκδηλώσεις σε πανεπιστήμια και πολιτιστικά ιδρύματα.Ακόμη και στο Πανεπιστήμιο της Σεούλ στην Κορέα οργανώθηκε πρόσφατα διήμερο συμπόσιο για τον συγγραφέα.Στην Αμερική όλα τα μεγάλα πανεπιστήμια οργανώνουν από την αρχή ακόμη της χρονιάς εκδηλώσεις τιμώντας τη μνήμη και το έργο του.Κυκλοφορούν ειδικές συλλεκτικές εκδόσεις των βιβλίων του, από τον Καναδά ως την Καλιφόρνια.Εκεί θα λάβει χώρα,στο Λονγκ Μπιτς,από τις 22 ως τις 24 Οκτωβρίου,Φεστιβάλ Τολστόι με συμμετοχή ειδικών,απογόνων του συγγραφέα αλλά και του κοινού.Τα έργα του επανεκδίδονται σε εκδόσεις πολυτελείας και στη Ρωσία και συνοδεύουν πλήθος εκδηλώσεων. Σημαντικότερη θεωρείται το Διεθνές Φόρουμ Τολστόι που διοργανώνεται στη Γιασνάγια Παλιάνα και θα διαρκέσει πέντε ημέρες: από τις 20 Νοεμβρίου (ημέρα του θανάτου του) ως τις 25.

Στη χώρα μας ο γίγαντας της Γιασνάγια Παλιάνα αγαπήθηκε εξαρχής και εξακολουθεί να διαβάζεται από τη νεότερη γενιά των αναγνωστών.Τα μείζονα έργα του δεν λείπουν ποτέ από τα μεγάλα τουλάχιστον βιβλιοπωλεία.Παραφράζοντας τον Μπολτ θα λέγαμε πως ο Τολστόι είναι «ένας συγγραφέας για όλες τις εποχές».

Οι εκδόσεις Αγρα επανεκδίδουν την «Αννα Καρένινα» στην αξεπέραστη μετάφραση του Αρη Αλεξάνδρου.

πηγή: ΤΟ ΒΗΜΑ