Κάθε χρόνο, από το 1988, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απονέμει στο Στρασβούργο, τον Δεκέμβριο, σε πανηγυρική τελετή, το σημαντικό «Βραβείο Σάχαρωφ» για την ελευθερία της σκέψης και την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ο Νέλσον Μαντέλα. Ο Αλεξάντρ Ντούμπτσεκ. Οι δημοσιογράφοι της εφημερίδας του πολιορκημένου Σεράγεβο «Οσλομποτζένιε». Οι Αργεντινές «Μητέρες της Πλατείας Μαΐου». Ονόματα που συμβολίζουν πολλά και που έχουν τιμηθεί με το «Βραβείο Σάχαρωφ».

Σάχαρωφ. Τι σημαίνει για τους πολλούς, και όχι αποκλειστικά για τους νεότερους, το όνομα αυτό; Το βραβείο είναι πλέον πολύ γνωστό. Εκείνον όμως που το όνομά του δόθηκε στο βραβείο τον ξέρουμε; Ποιος ήταν ο Αντρέι Σάχαρωφ;

Αντρέι Σάχαρωφ (1921-1989). Η βιογραφία του αντιπροσωπεύει μέρος της Ιστορίας του 20ού αιώνα. Η αναφορά σε αυτόν δεν έχει σχέση με ιστορική αναδρομή. Ισα ίσα. Ο Αντρέι Σάχαρωφ είναι παράδειγμα για εμάς σήμερα και αύριο.

Κάποια στοιχεία του βίου του τώρα, συνοπτικά, έτσι μόνο για να πιάσουμε το νήμα.

Αντρέι Σάχαρωφ. Επιφανής Ρώσος, Φυσικός επιστήμονας, που αντιπαρατέθηκε και συγκρούστηκε με το σοβιετικό ολοκληρωτικό καθεστώς ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '50. Ενώ ανήκε στην προνομιούχο τάξη (στην ελίτ του καθεστώτος) άφησε πίσω του τη βολή και τα προνόμια. Και έγινε η ηγετική μορφή του αγώνα για ανθρώπινα δικαιώματα και πολιτικές ελευθερίες στην τότε Σοβιετική Ενωση - ένας κατ' εξοχήν αντιφρονών.

Η υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε συνθήκες ολοκληρωτισμού δεν είναι παίξε-γέλασε, αλλά ένα άκρως επικίνδυνο εγχείρημα. Συνεπάγεται την πλήρη ανατροπή της ζωής -συχνά ακόμη και θυσία ζωής- εκείνου ο οποίος αποφασίζει να γίνει υπέρμαχός τους.

Ετσι έπραξε ο Αντρέι Σάχαρωφ. Ανθρωπος αρχών. Αποφασισμένος. Εμβληματική φυσιογνωμία. Διόλου τυχαία, λοιπόν, τον αποκαλούσαν «ηθική συνείδηση της Ρωσίας».

Υπερασπίστηκε όλους -άτομα, ομάδες, μειονότητες (εθνοτικές και θρησκευτικές) που χρειάζονταν υπεράσπιση. Δεν αντιστάθηκε απλώς, αλλά αντιπαρατάχθηκε στις ολοκληρωτικές πρακτικές. Στάθηκε χωρίς αποκλίσεις στην πλευρά της ελευθερίας, των δημοκρατικών αξιών, της ανεκτικότητας. Τον χαρακτήριζε ένα είδος μαύρης αισιοδοξίας... Συνήθιζε να λέει ότι «ούτε η νίκη διαρκεί για πάντα στη ζωή, αλλά ούτε και η ήττα».

Ηταν πραγματικά ο εκπρόσωπος μιας άλλης Ρωσίας, μιας Ρωσίας απαλλαγμένης από το ολοκληρωτικό στοιχείο αλλά, επίσης, και από τον σοβινισμό.

Ο Αντρέι Σάχαρωφ, όπως εύκολα αντιλαμβάνεστε, είχε πολυάριθμους και διαφόρων κατηγοριών εχθρούς. Ηταν «προδότης» όχι μόνον για τον θηριώδη κομματικό-κρατικό μηχανισμό και για όσους στήριζαν το ολοκληρωτικό καθεστώς. Ηταν «προδότης» και για εκείνους που ήθελαν να αντικατασταθεί η κομμουνιστική ιδεολογία με την ιδεολογία της Μεγάλης Ρωσίας. Φυσικά, και οι μεν και οι δε, δεν παρέλειπαν να τον καταγγέλλουν επί πλέον ως «Δυτικόφρονα φιλελεύθερο» (τι φοβερή ρετσινιά κι αυτή, παντός καιρού μάλιστα) αλλά και ως «απάτριδα κοσμοπολίτη».

Τον Αντρέι Σάχαρωφ τον απασχολούσε πολύ το τι θα ακολουθούσε μετά την πτώση του καθεστώτος. Δηλαδή, τον ενδιέφερε πώς θα εγκαθιδρυθούν στη Ρωσία τέτοιοι θεσμοί, ούτως ώστε να μην υπάρχει περιθώριο να επιστρέψει ο ολοκληρωτισμός με άλλη μορφή...

Τρεις χρονολογίες τώρα. Πρόκειται για σταθμούς στην διαδρομή του αντιφρονούντα Αντρέι Σάχαρωφ.

Το 1970, πρωτοστατεί στην ίδρυση της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Μόσχας. Το 1975, βραβεύεται με το Νομπέλ Ειρήνης (το Βραβείο θα παραλάβει η σύζυγός του Γελένα Μπόνερ, αφού στον ίδιο απαγορεύεται η έξοδος από τη χώρα για λόγους «κρατικής ασφαλείας»). Το 1980, μετά τη δημόσια διαμαρτυρία του εναντίον της σοβιετικής εισβολής στο Αφγανιστάν, θα τον συλλάβουν και μαζί με τη Γελένα Μπόνερ θα τον εξορίσουν στο Γκόρκι, πόλη απαγορευμένη στους ξένους, 400 χιλιόμετρα από τη Μόσχα. Η εξορία τους θα τερματιστεί τον Δεκέμβριο του 1986 -μία από τις πρώτες αποφάσεις τού Μιχαήλ Γκορμπατσόφ.

Πολλές οι παρακαταθήκες που άφησε ο Αντρέι Σάχαρωφ. Μάς έμαθε ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι το θεμέλιο του πολιτισμένου κόσμου, εάν θέλει να είναι και να λέγεται πολιτισμένος. Με τη ζωή και τη στάση του -αυτό το ιδιαίτερο ήθος και την ποιότητα που χαρακτηρίζει τους αντιφρονούντες- έδειξε αψεγάδιαστη συνέπεια προς τις αρχές του. Και μάλιστα, σε καταστάσεις οριακές.

Ο Αντρέι Σάχαρωφ δεν είναι μόνον ο λαμπρός εκπρόσωπος μιας άλλης Ρωσίας. Το παράδειγμά του υπερβαίνει τα σύνορα της χώρας του. Ρώσος. Ευρωπαίος. Οικουμενικός.

Το όνομα του Αντρέι Σάχαρωφ στο μεγάλο βραβείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την ελευθερία της σκέψης και τα ανθρώπινα δικαιώματα τιμά τη μνήμη του (πέθανε λίγο μετά τη θέσμιση του Βραβείου), αλλά τιμά και το ίδιο το Κοινοβούλιο.

ΥΓ.Αγρια επίθεση και ξυλοδαρμός με δράστες διαδηλωτές και θύμα τον πρώην υπουργό Κωστή Χατζηδάκη. Εχουμε συναίσθηση που οδηγούν όλα αυτά; Πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να πάψουν τέτοια φαινόμενα μίσους και βίας. Αλλιώς, η ζούγκλα είναι εδώ.

πηγή: Ελευθεροτυπία