Με τη μεγαλύτερη αδιαφορία από ποτέ η ρωσική κοινή γνώμη υποδέχθηκε την 20ή επέτειο της τριήμερης απόπειρας πραξικοπήματος, που οργάνωσαν οι αντίπαλοι της πολιτικής της «περεστρόικα» και των Γκορμπατσόφ - Γέλτσιν στα ενδότερα της σοβιετικής ηγεσίας, η οποία, αντί να διασώσει, επιτάχυνε τελικά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης.
Πολύ πιο έντονα από τους «δημοκράτες», που με αρχηγό τους τον πρόεδρο της Ρωσικής Ομοσπονδίας Μπαρίς Γέλτσιν επικράτησαν τότε οριστικά επί της κεντρικής σοβιετικής ηγεσίας και του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, θυμήθηκαν το ξημέρωμα της 19ης Αυγούστου, που βρήκε τη Μόσχα με τεθωρακισμένα στους δρόμους, οι σημερινοί Ρώσοι κομμουνιστές. Με εκδηλώσεις «νοσταλγών» της ΕΣΣΔ στη Ρωσία, αλλά και σε Ουκρανία και Λευκορωσία, το ρωσικό Κ.Κ. προσπαθεί στα 20χρονα της διάλυσης της Σ. Ενωσης να επιστρέψει όσο είναι δυνατόν στο πολιτικό προσκήνιο και να ξεκολλήσει από το 10-12% των προτιμήσεων του εκλογικού σώματος ενόψει και των βουλευτικών εκλογών του Δεκεμβρίου.
Ισχυρότερο επιχείρημα στη φαρέτρα των «νοσταλγών», η εδραιωμένη πεποίθηση του 49 % στις κοινωνιολογικές μετρήσεις ότι μετά τον Αύγουστο του 1991 «η χώρα ακολούθησε λάθος κατεύθυνση», άποψη που δεν συμμερίζεται το 27%, ενώ το 24% δυσκολεύεται να αποφασίσει. Από την άλλη μεριά στις ίδιες στατιστικές το 39% των ερωτηθέντων Ρώσων θεωρούν ότι η ίδρυση της οκταμελούς Κρατικής Επιτροπής Εκτάκτου Καταστάσεως (ΚΕΕΚ), υπό τον αντιπρόεδρο της ΕΣΣΔ Γκενάντι Γινάεφ, που επικαλέστηκε ασθένεια του Μ. Γκορμπατσόφ και ανέλαβε τη διακυβέρνηση, αποτελεί «τραγικό γεγονός, με θανάσιμες συνέπειες για το λαό και τη χώρα», ενώ το 34% εκτιμά την εξέλιξη ως απλό επεισόδιο στη μάχη εξουσίας εντός του Κρεμλίνου και μόνο 10% νίκη μιας δημοκρατικής επανάστασης που τερμάτισε την εξουσία του ΚΚΣΕ.
Γκορμπατσόφ: Γνώριζα...
Στις 20 Αυγούστου του 1991 επρόκειτο να έχει επιστρέψει στη Μόσχα από τις διακοπές του στο θέρετρο Φαρός της Κριμαίας ο Μ. Γκορμπατσόφ για να υπογράψει μαζί με την ηγεσία της Ρωσικής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας και της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του Καζαχστάν το νέο Ενωσιακό Σύμφωνο, το οποίο κατά την άποψη των «συντηρητικών» στην ηγεσία του Κόμματος θα διέλυε τη Σοβιετική Ενωση μετατρέποντάς την σε συνομοσπονδία. Κατά τη γνώμη της πλέον ιστορικής, όσο και αμφιλεγόμενης φιγούρας της εποχής, του τελευταίου ηγέτη της Σ. Ενωσης, το νέο Σύμφωνο ήταν και η τελευταία ελπίδα αναγέννησης και διατήρησης της Ενωσης, την οποία εμπόδισαν οι αντίπαλοί του στο εσωτερικό του ΚΚΣΕ, παραδίδοντας ουσιαστικά την εξουσία στον πιο ορκισμένο εχθρό του Κομμουνιστικού Κόμματος, τον Μπαρίς Γέλτσιν.
Με πολυάριθμες φετινές του δηλώσεις ο Μ. Γκορμπατσόφ ισχυρίστηκε ότι γνώριζε τα πάντα σχετικά με την προετοιμασία του πραξικοπήματος, αλλά είχε υποτιμήσει τις εμπιστευτικές προειδοποιήσεις του ομολόγου του Τζορτζ Μπους, όσο και δικών του συνεργατών, είτε γιατί ποτέ δεν πίστευε ότι θα αποδειχθούν «τόσο ηλίθιοι» οι εσωκομματικοί αντίπαλοί του, είτε γιατί προσπαθούσε να αποφύγει μια εμφύλια σύρραξη, η οποία και ενδεχομένως να αποφεύχθηκε σε πανσοβιετική κλίμακα, έγινε ωστόσο κανόνας για τις περισσότερες πρώην σοβιετικές Δημοκρατίες. Εξαιρετικά πολλές είναι και οι αντίθετες του Γκορμπατσόφ απόψεις, με πρώτη απ' όλους την κοινή γνώμη της χώρας, που σε δημοσκοπήσεις της τον θεωρεί προσωπικά υπεύθυνο για τη διάλυση της Σ. Ενωσης ακόμη και με ποσοστά του 50 %, ενώ το 20 % των ερωτηθέντων φέτος δηλώνουν ότι θα επιθυμούσαν την επανασύσταση της ΕΣΣΔ.
Τόσο μέλη της ΚΕΕΚ, που έθεσε σε περιορισμό τον Γκορμπατσόφ στην Κριμαία, όπως ο σημερινός βουλευτής της Κρατικής Δούμας Βασίλι Σταραντούμπτσεφ, όσο και πολιτικοί που εργάστηκαν αργότερα για τον Μπαρίς Γέλτσιν και οδηγήθηκαν στην αντιπολίτευση, όπως ο Μιχαήλ Παλταράνιν, επιμένουν ότι ο Μ. Γκορμπατσόφ είχε μόνος του επικαλεστεί ασθένεια και είχε δηλώσει στον τότε αρχηγό της KGB Βλαντίμιρ Κριουτσκόφ «κάντε ό,τι νομίζετε», γνωρίζοντας τις προθέσεις τους. Κατά την άποψη αυτής της μερίδας πολιτικών ο τελευταίος Σοβιετικός ηγέτης είχε επιλέξει να κρατήσει στάση αναμονής, αφήνοντας τη «βρώμικη δουλειά» και την επιβολή περιορισμών για το «σφίξιμο των λουριών» στη συντηρητική πτέρυγα του Κόμματος, την οποία και είχε προσεταιριστεί την τελευταία δύσκολη περίοδο της «περεστρόικα», συμφωνώντας με την εκλογή του Γινάεφ στη θέση του αντιπροέδρου. Εάν το πραξικοπηματικό πείραμα της ΚΕΕΚ πετύχαινε ο Γκορμπατσόφ θα μπορούσε να επανέλθει με απόλυτες εξουσίες στο προσκήνιο και με αδυνατισμένους τους περιφερειακούς ηγέτες της Ενωσης, όπως ο αντίπαλός του Μπαρίς Γέλτσιν, ο οποίος τον αμφισβητούσε ευθέως και έγινε απόλυτος κυρίαρχος του παιχνιδιού μετά τον Αύγουστο του 1991, με τελική πράξη του δράματος την παραίτηση του Γκορμπατσόφ και την υποστολή της σοβιετικής σημαίας από το Κρεμλίνο τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς.
Ο ίδιος ο Μ. Γκορμπατσόφ χαρακτηρίζει συκοφαντικές τις εκτιμήσεις αυτές, ωστόσο η γνώμη του πλέον ακούγεται αμυδρώς στη σημερινή Ρωσία και οι πρόσφατες δηλώσεις του συνάντησαν τείχος ειρωνείας από τα ρωσικά ΜΜΕ, που εκτιμούν ότι αυτός που διέλυσε ήδη μια χώρα, την ΕΣΣΔ, δεν μπορεί να συμβουλεύει πώς θα αποφευχθεί η παρακμή της σημερινής Ρωσίας από την ηγεσία της.
«Γεωπολιτική τραγωδία»
Είκοσι χρόνια μετά τη διάλυση της Σ. Ενωσης, που ο Βλαντίμιρ Πούτιν χαρακτήρισε «τη μεγαλύτερη γεωπολιτική τραγωδία του 20ού αιώνα», ρωσικά και διεθνή ΜΜΕ συμπίπτουν στην εκτίμηση ότι ο Ρώσος πρωθυπουργός, ο οποίος εμφανώς ετοιμάζεται να αναλάβει ξανά την προεδρία της χώρας το 2012, συνδέει το πολιτικό του μέλλον με την επανασύσταση κάποιας μορφής Ενωσης. Η ρωσική διπλωματία πάσχισε όλα αυτά τα χρόνια να διατηρήσει διάφορες μορφές οικονομικών και αμυντικών συμμαχιών, όπως η Τελωνειακή Ενωση, το Σύμφωνο Συλλογικής Ασφάλειας και η ημιθανής Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών, που διαδέχτηκε τη Σ. Ενωση, στις οποίες συμμετέχουν αρκετές από τις πρώην σοβιετικές Δημοκρατίες. Υποστηρικτής των σχεδίων Πούτιν δήλωσε και ο πρώην πρόεδρος της Κιργιζίας Ασκάρ Ακάεφ, ο οποίος προέβλεψε ότι η Σ. Ενωση θα επανασυσταθεί αναπόφευκτα σε 10 - 15 χρόνια, κατά τη λογική της Ευρωπαϊκής Ενωσης.